Πως θα επηρεάσει ένα μεταβαλλόμενο κλίμα τις ελιές;

Μία από τις παλαιότερες και πιο συμβολικές καλλιέργειες της Μεσογείου απειλείται από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Πώς θα επηρεάσει η άνοδος της θερμοκρασίας και ένα ασταθές κλίμα αυτήν την πολύτιμη καλλιέργεια;

«Οι Φοίνικες ήταν αυτοί που ανέπτυξαν την καλλιέργεια της ελιάς στη Μεσόγειο», εξηγεί η Joan Mayol, αγρότης και πρόεδρος του ρυθμιστικού συμβουλίου του ελαίου της Μαγιόρκα. «Και μετά άρχισε να καλλιεργείται στην Ισπανία, η οποία είναι πλέον ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας στον κόσμο». Όπως μας λέει, υπήρχε ήδη «ένας Ρωμαίος συγγραφέας από το Κάντιθ (Νότια της Ισπανίας) τον 1ο αιώνα που περιέγραφε τέλεια πώς πρέπει να είναι η καλλιέργεια της ελιάς και όλων των ποικιλιών ελιάς».

Όπως αναφέρει η Joan από τον ελαιώνα του στη Serra de Tramuntana στη Μαγιόρκα, η Ισπανία είναι ο μεγαλύτερος παραγωγός και εξαγωγέας ελαιολάδου στον κόσμο, ακόμη και πριν από την Ιταλία ή την Ελλάδα. Οι ελαιώνες έχουν εξελιχθεί με το μεσογειακό κλίμα και είναι γνωστοί για τους αντοχή στη λειψυδρία. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια έχουν δείξει ότι ακόμη και η ελιά, ένα συμβολικά ανθεκτικό δέντρο, θα μπορούσε να είναι μία από τις καλλιέργειες που επηρεάζονται σοβαρά από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, θέτοντας σε κίνδυνο μια πηγή επιβίωσης, πολιτισμού και εμπορίου χιλιετιών

Φωτογραφία: Ελιές βυθισμένες στα νερά της πλημμύρας. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα και οι μεταβαλλόμενες κλιματικές συνθήκες έχουν προκαλέσει έντονες βροχοπτώσεις στις ελαιοπαραγωγικές περιοχές. Καθώς τα ελαιόδεντρα είναι προσαρμοσμένα σε ξηρές συνθήκες εδάφους, αυτό μπορεί να προκαλέσει αποτυχία της καλλιέργειας και σήψη των ριζών.

Από την εγγύς ανατολή στην Ισπανία: Η ιστορία του ελαιόλαδου μέχρι τώρα

Η γεωγραφική προέλευση της ελιάς βρίσκεται στην ανατολική Μεσόγειο (που αντιστοιχεί στον σημερινό Λίβανο, την Ιορδανία, τη Συρία και ορισμένες παρακείμενες περιοχές) μεταξύ 4000 και 3000 π.Χ. Λέγεται ότι η μεγάλη του αξία αντανακλά και καθορίζει εν μέρει την ιστορία της μεγάλης φοινικικής και ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Από την αρχή της ιστορίας του, το δέντρο έφερε πολλά περισσότερα από ελιές και λάδι. «Ήταν επίσης μια ουσία που την χρησιμοποιούσαν για τις φαρμακευτικές αξίες της, καύσιμα, καλλυντικά…» εξηγεί η Τζόαν.

Η ιστορία της ελιάς συμβαδίζει με την ιστορία της Μεσογείου και της γαστρονομίας της: Ο βιολόγος Georges Duhamel είπε ότι «η Μεσόγειος τελειώνει εκεί που η ελιά σταματά να μεγαλώνει». Μαζί με τα αμπέλια και το σιτάρι, αποτελεί μέρος της αποκαλούμενης «Μεσογειακής τριλογίας», καλλιέργειες που ήταν από τις πρώτες που κατέλαβαν τα παράκτια εδάφη της.

Η τρέχουσα καλλιέργεια στην Ισπανία, που καταλαμβάνει το 14% της γεωργικής έκτασης της χώρας, αντιπροσωπεύει σχεδόν το ήμισυ (45%) της παγκόσμιας παραγωγής. Μεγάλες εκτάσεις ελαιώνων, όπως και κάθε μεγάλη φυτεία δέντρων, απορροφούν σημαντική ποσότητα CO2. Η Joan περιγράφει ότι «κάθε ελιά, κατά μέσο όρο, καθώς υπάρχουν όλο και μικρότερα ελαιόδεντρα, απορροφά 30 κιλά CO2 ετησίως, γεγονός που καθιστά τον ελαιώνα σημαντικό παράγοντα για τον περιορισμό της κλιματικής αλλαγής».

Φωτογραφία: Ελιές που αναπτύσσονται στην Ανδαλουσία, Ισπανία. Η Ισπανία παράγει το 45% των ελιών στον κόσμο.

Ένα δέντρο που επηρεάζει και επηρεάζεται από το κλίμα

Και ναι, αν και τα ελαιόδεντρα μπορούν, σε κάποιο βαθμό, να μετριάσουν τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής μέσω της απορρόφησής τους CO2, είναι επίσης θύματα της κλιματικής αλλαγής. Οι αυξανόμενες εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου προκαλούν αύξηση της θερμοκρασίας και της συχνότητας των ακραίων καιρικών συνθηκών γεγονότα όπως ξηρασίες, καταιγίδες ή μη εποχικές θερμοκρασίες. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2019 διαπίστωσε ότι η κλιματική αλλαγή, κυρίως λόγω ξηρότερου και θερμότερου καιρού το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, αναμένεται να μειώσει την περιοχή όπου είναι δυνατή η καλλιέργεια ελιάς στην Ανδαλουσία, την περιοχή με την μεγαλύτερη παραγωγή λαδιού της Ισπανίας, και πιθανώς σε άλλες ελαιοκαλλιεργητικές περιοχές. Η έλλειψη βροχόπτωσης και οι αναμενόμενες περιόδους ξηρασίας θα προκαλέσουν υδατική πίεση στην ελιά και, ταυτόχρονα, οι υψηλότερες θερμοκρασίες θα προκαλέσουν θερμική καταπόνηση. Αυτό το «στρές» βλάπτει φυσιολογικά τα δέντρα, θέτοντας σε κίνδυνο την ανθοφορία και συνεπώς την παραγωγή της ελιάς.

Φωτογραφία: Ελιές τσαλακωμένες από το ανεπαρκές νερό και το θερμικό στρες.

Τα ελαιόδεντρα θεωρούνται άφθαρτα ιστορικά και μυθολογικά. Ωστόσο, οι αυξήσεις της θερμοκρασίας και οι ακανόνιστες εποχιακές αλλαγές επηρεάζουν βασικές διαδικασίες που οδηγούν σε μια καλή εποχή. Οι φαινολογικές διεργασίες στον ελαιώνα που επηρεάζονται περισσότερο από την κλιματική αλλαγή είναι η ανθοφορία της ελιάς, η οποία εμφανίζεται την άνοιξη και η έναρξή της είναι πολύ ευαίσθητη στη θερμοκρασία, και το στάδιο όπου ο καρπός (ελιά) αναπτύσσεται και ωριμάζει, που συμβαίνει στα μέσα έως τα τέλη του καλοκαιριού. Τα μοτίβα των τελευταίων ετών δείχνουν ότι η ανθοφορία προχωρά και ότι η ωρίμανση επιταχύνεται, με αποτέλεσμα το άνθος να πέφτει πριν πήξει σε καρπό. Επιπλέον, ο αριθμός των ελιών ανά δέντρο έχει μειωθεί και η ποιότητα του λαδιού αυτών των ελιών λέγεται ότι αλλάζει. Επιπλέον, αυξάνεται ο κίνδυνος φαινολογικού στρες λόγω των υψηλών θερμοκρασιών και της έλλειψης υδάτινων πόρων το καλοκαίρι. Όλοι αυτοί οι παράγοντες συμβάλλουν σε λιγότερο παραγωγικές σοδειές.

Συχνά οι ελιές συλλέγονται ανακινώντας τα κλαδιά των δέντρων είτε με εργαλεία είτε με μηχανήματα και πιάνονται σε δίχτυα που βρίσκονται κάτω από τα δέντρα.

Ερευνητές στο Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC), λόγω της δυσκολίας να κάνουν αξιόπιστες προβλέψεις για την ανταπόκριση των ελαιώνων στην κλιματική αλλαγή, ανέπτυξαν ένα βιοφυσικό μοντέλο που ονομάζεται OliveCan 2.0 που προσομοιώνει αρκετές από τις διαδικασίες που θα μπορούσαν να συμβούν λόγω επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής. Το μοντέλο δείχνει, για παράδειγμα, τη μείωση του ποσοστού ανθοφορίας σε ένα σενάριο υψηλότερων θερμοκρασιών ή την τάση των ημερομηνιών ανθοφορίας να προχωρούν σε εβδομάδες ή μήνες σε αυτό το ίδιο σενάριο με υψηλότερες θερμοκρασίες.

Οι πραγματικές συνέπειες της απειλής για την ελιά

Πριν αρχίσετε να ανησυχείτε για το πώς θα ντύσετε τις σαλάτες σας και θα μαγειρέψετε το φαγητό σας στο μέλλον, να έχετε κατά νου ότι οι επιπτώσεις, τουλάχιστον αρχικά, θα είναι κυρίως για παραγωγούς και αγρότες. Δεδομένης της πολυπλοκότητας και του μεγέθους της τροφικής αλυσίδας, υπάρχει μια χρονική καθυστέρηση μεταξύ του τι συμβαίνει στο χωράφι και του τι βρίσκουμε στο σούπερ μάρκετ. Αυτό δεν σημαίνει ότι μπορούμε να καθίσουμε και να χαλαρώσουμε, γιατί αυτό που μας λέει η ευπάθεια της ελιάς στην κλιματική αλλαγή είναι εξαιρετικά σημαντικό. Δείχνει ότι, στο μέλλον, ακόμη και εκείνες οι καλλιέργειες στις οποίες βασιζόμαστε για χιλιάδες χρόνια και που έχουν επιβιώσει από τόσες πολλές αλλαγές στο πέρασμα των αιώνων είναι πιθανό να μην είναι άμεσα και φθηνά διαθέσιμες. Μια περίοδος γεωργικής και επομένως κοινωνικής αλλαγής και αβεβαιότητας θα μπορούσε να είναι μπροστά. Η Joan αναγνώρισε ότι «ίσως η κλιματική αλλαγή μπορεί να είναι μεγαλύτερη απειλή, αλλά όχι για το πετρέλαιο, αλλά για τις ζωές μας. Θα πρέπει λοιπόν να  εργαστούμε για την προσαρμογή και την προστασία τοπίων που είναι τόσο αγαπητά όσο και δεμένα με το μεσογειακό μας παρελθόν και παρόν.

Πηγή: www.foodunfolded.com